(zdjęcia: Gedeon)

Wieś Bełżec leży w powiacie tomaszowskim (województwo lubelskie). Wieś znajduje się na południowo-wschodnim krańcu Roztocza Środkowego. Bełżec liczy 2,7 tys. mieszkańców (1998 r.).

Bełżec przeszedł do historii za sprawą urządzonego tutaj przez Niemców ośrodka natychmiastowej zagłady Żydów. Początkowo (od 1940 r.) istniał w Bełżcu obóz pracy przymusowej dla 2,5 tys. Żydów i Cyganów.
    Gdy w 1941 roku przystąpiono do realizacji planu zwanego "Operacja Reinchard", do przeprowadzenia zagłady Żydów polskich wyznaczono trzy ośrodki zagłady - Treblinka, Bełżec i Sobibór. Miejsca lokalizacji nie były przypadkowe. Niemiecka dokładność i dogodność położenia przy liniach komunikacyjnych, decydowały o wyborze Bełżca. Wieś Bełżec leży niemal na środkowej linii terenu dawnej (przedwojennej) Małopolski. Był to węzłowy punkt komunikacyjny dróg z zachodu, wschodu i południa. To właśnie dlatego Bełżec został wyznaczony na miejsce zagłady Żydów Bełżcu z Kakowa, dystryktu krakowskiego, lubelskiego, galicyjskiego (między innymi Lwów) i radomskiego.
    Ośrodek Niemcy zaczęli organizować jesienią 1941 roku i uruchomili w marcu 1942 roku kierując tu Żydów z dystryktów: lubelskiego, krakowskiego i lwowskiego, oraz z zagranicy - Niemiec, Austrii, Czech i Słowacji. Nie było bezpośrednich transportów Żydów zagranicznych. Do Bełżca trafiali oni przez getta na Lubelszczyźnie i przez Kraków oraz Lwów. Ofiary zatruwano gazem i zakopywano w dołach lub palono na stosach. Rumuńskie transporty Żydów miały nadejść w grudniu 1942 roku, ale nigdy nie zostały wysłane z Rumunii. To była jedna z przyczyn zamknięcia obozu dla kolejnych transportów. W grudniu 1942 roku Niemcy zaczęli likwidować obóz, a na wiosnę 1943 roku zburzyli urządzenia, zniwelowali i zalesili teren, usiłując zatrzeć ślady zbrodni.
  W Bełżcu Niemcy zamordowali około 500 tys. Żydów. Liczba zamordowanych Polaków (za udzielanie pomocy Żydom) jest nie znana (jeden ze świadków podał niepewną liczbę 1,5 tys. osób). Podobnie jest z Cyganami.

W latach 60-tych teren obozu ogrodzono i upamiętniono niewielkim pomnikiem. Sytuacja zmieniła się po 1989 roku. We współpracy między United States Holocaust Memorial Counscil, American Jewish Committee i Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa przeprowadzono kompleksowe badania terenowe i archeologiczne, ustalono zakres występowania jam grobowych i innych elementów obozu, usunięto leśniczówkę, oraz odsłonięto w 2004 roku nowy pomnik, uznany przez wielu za najlepsze upamiętnienie martyrologiczne tego typu. Wreszcie otwarto też muzeum, będące filią Państwowego Muzeum na Majdanku.

(zdjęcia: Gedeon)